Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De inventarisatie van de risico’s en daarmee de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit
geschiedt binnen de gemeente Helmond door de specifieke risico’s financieel te kwantificeren en
algemene risico’s te benoemen. De specifieke risico’s zijn risico’s die van toepassing zijn op Helmond.
Allereerst wordt een inschatting gemaakt van de kans dat dit risico zich voordoet. Hierbij worden de
volgende uitgangspunten gehanteerd:

• Zeer klein (factor 0,1)
• Klein (factor 0,3)
• Midden (factor 0,5)
• Groot (factor 0,7)
• Zeer groot (factor 0,9)

Voor een aantal risico’s zijn al beheersmaatregelen genomen. De kwantificering van deze
beheersmaatregelen brengen we in mindering op het risico. Per saldo ontstaat dan een restrisico. Het
totaal aan restrisico resulteert dan in de benodigde weerstandscapaciteit. Naast de specifieke risico’s
kennen alle gemeenten ook algemene risico's. De verschillende risico's lichten we in de volgende
paragraaf toe.

Specifieke risico's

In onderstaand overzicht staan de gekwantificeerde risico’ en hiermee de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit van de gemeente Helmond.

Ad 1. Juridische claims
De gemeente Helmond loopt juridische risico’s. De omvang van het risico laat zich moeilijk schatten. De kans op juridische claims wordt als laag gewaardeerd.  

Ad 2a. Sociaal Domein
Bijna alle regelingen binnen het Sociaal Domein zijn openeinderegelingen op basis van uitvoering van
wet- en regelgeving. Dit brengt risico's met zich mee als de vraag naar zorg groter is dan voorzien. Afgelopen jaar was sprake van stijgende kosten voor specialistisch jeugdzorg waardoor het budget voor jeugdzorg is overschreden. Er is inmiddels een taskforce jeugd ingesteld om tot beheersmaatregelen te komen waarmee duurzaam binnen de begroting wordt uitgekomen. We gaan voor de bepaling van het risicobedrag uit van een 5% overschrijding van het budget wat leidt tot een risico van ongeveer € 4,4 miljoen. De grondslag voor dit risico is gebaseerd op de budgetten Wmo, Jeugd en rondkomen vanuit de jaarrekening 2023.

Ad 2b. Participatiewet Gebundelde uitkering (BUIG)
Aangezien de BUIG het karakter heeft van een openeinderegeling, is het risico op een overschrijding
van het budget aanwezig. De Participatiewet wordt voor de deelnemende gemeenten uitgevoerd door
de Gemeenschappelijke Regeling Senzer. Na inzet van het weerstandsvermogen van Senzer, blijft de
eindverantwoordelijkheid voor dit risico bij de afzonderlijke gemeenten. Uit de voorlopige jaarrekening 2024 van Senzer blijkt dat het weerstandsvermogen van Senzer voldoende is om de risico’s zelf op te vangen. De kans dat we als gemeente worden aangesproken op ons aandeel wordt als klein ingeschat.

Ad 3a/b. Verstrekte geldleningen en borgstellingen
Het volume van verstrekte geldleningen en borgstellingen is ten opzichte van vorig jaar nagenoeg gelijk gebleven, Het totaal aan verstrekte geldleningen bedraagt € 22,1 miljoen en de gewaarborgde geldleningen € 58,9 miljoen. De kans dat er een beroep wordt gedaan op de gemeente wordt als zeer klein ingeschat. Op basis hiervan bedraagt het waarschijnlijke risico € 8,1 miljoen.

Ad 4. Vennootschapsbelasting
De gemeente is sinds 1 januari 2016 belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting. Na een aantal fiscale verliesjaren heeft de gemeente in de jaren 2020 en 2021 een fiscale winst gerealiseerd. Op basis van de meest recente conceptberekeningen over het jaar 2022 is geen sprake van fiscale winst. Ook voor het jaar 2023 is de verwachting dat geen fiscale winst wordt gerealiseerd.

Ad 5. Fiscale claims
Ten aanzien van diverse (fiscale) onderwerpen kan er altijd onverwacht een claim van de belastingdienst ontstaan. Dit wordt veroorzaakt door de complexiteit van de fiscale wetgeving en de verwevenheid daarvan in alle (financiële) processen binnen de gemeente. De afzonderlijke risico’s worden samengevoegd tot één fiscaal risico. De belastingdienst kan eventuele fouten herstellen over de periode van de afgelopen vijf jaar waardoor het financieel risico aanzienlijk kan zijn. De gemeente is Horizontaal Toezicht met de belastingdienst overeengekomen, waardoor continue in overleg wordt getreden. De kans op fiscale claims wordt dan ook laag gewaardeerd.

Ad 6. Cyberrisico's
De informatiebeveiligingsdienst van de VNG geeft aan dat voor overheden het risico op schade door een mogelijke cyberaanval toeneemt. Er zijn landelijk meer meldingen van ransomware met destructieve gevolgen en er worden steeds meer kwetsbaarheden in software geregistreerd. Ook zijn gemeenten afgelopen jaren regelmatig geconfronteerd met incidenten die ontstaan zijn bij derden waarbij de gevolgen in de eigen gemeente merkbaar waren. Een gemeente neemt deel in veel samenwerkingsverbanden en maakt gebruik van diensten van derden zoals softwareleveranciers.

Gemeente Helmond heeft waardevolle informatie te verliezen of kan schade lijden als informatie niet meer beschikbaar is. De kans dat de gemeente Helmond ook te maken krijgt met cybercrime neemt toe. De kans dat dit lijdt tot uitval van applicaties en hiermee gevolgen heeft voor de bedrijfsvoering is aanwezig. Om dit risico te verkleinen investeren we continu in infrastructuur en medewerkers. Daarnaast is een verzekering afgesloten met een beperkte dekking voor de schade en dekking voor expertise om de omvang van de schade te beperken.

Ad 7. Calamiteiten
Calamiteiten en (natuur)rampen hebben een grote impact en schade op de Helmondse bevolking. Hierbij kunnen grote schades ontstaan die niet door verzekering worden gedekt.

Ad 8. Prijsontwikkeling bouwkosten
De onvoorspelbare markt zorgt ervoor dat het prijsverloop moeilijk is in te schatten. Het kan daardoor voorkomen dat de huidige budgetten niet meer toereikend zijn. We houden rekening met een verwachte gemiddelde prijsstijging van 15 miljoen op de openstaande budgetten, na aftrek van Huis voor de Stad, het zwembad en De Braak.

Ad 9. Grondbedrijf
De resultaten van de Bouwgronden in Exploitatie (BIE), zoals die in deze jaarrekening zijn opgenomen, zijn gebaseerd op de bekende omstandigheden en feiten. Het voeren van BIE brengt risico’s met zich mee. Dit betreffen project-overstijgende en projectrisico’s. Met de jaarlijkse risicoanalyse maken we een inschatting van deze risico’s en kwantificeren we de risico’s. De impact van de risico’s is € 10,9 tot € 53,1 miljoen. De impact is het bedrag als alle risico’s optreden. Het benodigde risicobedrag bedraagt tussen de € 9,7 tot € 27,3 miljoen; dit is de impact x de ingeschatte kans van optreden.

Het grondbedrijf dekt deze risico’s af met haar weerstandsvermogen dat bestaat uit de reserve grondbedrijf en de resterende winstpotentie van de BIE. Het weerstandsvermogen is € 75,0 miljoen groot en daarmee van voldoende omvang om de risico’s op te vangen.

Onderstaand figuur visualiseert hoe de impact van de risico’s zich verhoudt tot het risicobedrag en hoe het risicobedrag zich verhoudt tot het weerstandsvermogen.

Risico’s
Binnen de BIE kennen we twee soorten risico’s, namelijk:

1. Projectrisico’s
   Dit zijn specifieke risico’s die in een project spelen, bijvoorbeeld verwervingskosten, saneringskosten en planologische risico’s. De projectrisico’s maken we inzichtelijk door de risico’s kwalitatief te benoemen (oorzaak, gevolg) en de impact als het risico zich voordoet te kwantificeren (financieel gevolg als risico zich voordoet x kansinschatting dat risico zich voordoet geeft het risicobedrag). Vorig jaar was dit risicobedrag aanzienlijk hoger dan dit jaar. Vorig jaar werd o.a. rekening gehouden met de financiële gevolgen van het BSD-plan. Met de nieuwe koers voor BSD wordt ingezet op een nieuw plan dat haalbaar lijkt in relatie tot het tekort wat nu nog in de jaarrekening is verwerkt. In de nieuwe risicoanalyse is daarom voor het verwacht eindresultaat geen financieel risico meer benoemd.
   Verder zijn op 2 BIE positieve risico’s (kansen) benoemd (subsidie Ehad terrein en eventueel vervallen geplande kosten op BZOB). Die positieve risico’s liggen hoger dan de resterende project-specifieke risico’s voor o.a. saneringen. Per saldo rekenen we dit jaar met een klein positief risico (€ 0,7 miljoen) voor project specifieke risico’s.
   
2. Projectoverstijgende risico’s
   Dit zijn conjuncturele en beleidsmatige risico’s die voor alle grondexploitaties gelden. Om de projectoverstijgende risico’s in kaart te brengen, werken we met scenario’s. In de scenario’s benoemen we kwalitatief de risico’s en schetsen we het scenario.
   Het scenario passen we toe op de grote grondexploitaties met lange looptijd. Dit jaar is de aangepaste BIE EHAD terrein toegevoegd aan de lijst met grote grondexploitaties met een lange looptijd.

In onderstaande tabel is de uitwerking van de scenario’s opgenomen. Dit zijn aan de kostenkant vergelijkbare scenario’s met eerdere jaren. Aan de opbrengstenkant is wel een verschil ten opzichte van vorig jaar. Dit jaar is namelijk een positief risico opgenomen van hogere grondopbrengsten voor bedrijventerreinen. In dit scenario wordt dus gerekend met hogere grondprijzen dan op grond van huidige inzichten wordt verwacht vanwege de stijgende vraag naar bedrijventerreinen.

Het resultaat is als volgt:

De impact van de project-overstijgende risico’s ligt tussen de € 13,8 en € 56,0 miljoen. Het risicobedrag ligt tussen de € 10,4 en € 28,0 miljoen.

Het totaal aan risico’s van de project-specifieke en project-overstijgende risico’s ligt tussen de € 9,7 en € 27,3 miljoen. Deze bedragen liggen aanzienlijk lager dan vorig jaar. De voornaamste oorzaken zijn:

• Het wegvallen van het project-specifieke risico op Brandevoort 2 vanwege de nieuwe koers voor BSD;
• Het positieve risico op een subsidie op het EHAD-terrein voor de kosten van de aanleg van de tunnel;
• Het positieve risico van een mogelijke grondopbrengst stijging op bedrijventerreinen. Dit werkt voornamelijk door op Brandevoort 2, Automotive Campus en BZOB;
• Een daling van de impact van de risico’s omdat de uitvoering van de grondexploitaties steeds verder vordert. Als de nog te maken kosten lager worden, wordt het risico op bijvoorbeeld prijsstijgingen ook steeds kleiner. Het risicobedrag wordt dus ook lager.